Лаьмнашкахь ткъес

Сайн некъан тешамечу накъостна мухIажарна

Хьалхара дакъа

Дорцан йуьхь

I корта.Шийтта шо даьлча

Сайн дуй ас ларбина, сий деш.

И бицбеш минот сан йалахь,

Дуьне а, эхaрт а къахьдеш,

Cox бекхам оьцийла Дала!

Ш. Петефи. Хьалхара дуй

1

Гати-Юьрта кIел, Яьсси-хин йистонца, итт урд хиллал нийса йеакӀов аре йу. Йуьртарчу къеначу нахана а дага ца йогIу, цигара хьун а хьаькхна, йага а йина, дIа а йаьккхина, и аре леррина шарйеш тойина хан. ХІор а шарахь хуьлу хьуьнарийн хьийсарш дIадахьа шайн дендайша кечйина йу иза, олу цара. Цхьана хенахь и тайпа деза денош, цара дийцарехь, сих-сиха хиллачух тера ду: бIaьстенан оханаш долош а, гуьйранна йалташ чудерзийча а, ломара даьхний цIа дирзича а.

Амма иза мацах цкъа хилла. ДІaихначу бIeшeраша дуккхана а тIе шен цIеран сиз хьаькхна. ТІaьххьарчу шерашкахь кхузахь хьуьнарш къовсар вовшахтуху воцчунна кIант вича а, йа Сибрехара, йа Хонкаран махкара, дуккха а хан йаьккхина, йуьрто лоруш волу къонах цIа веъча а.

Кху арен тIе дажа бежана лаллар а дихкина. Кхузахь гуттар а и сийна йолчу хенахь хьокхий дIайоккху буц. БІaьстeнaн йуьxхьехь а, гурахь а.

Кху меттигах ЦIеран Ape oлу. И цIе маца тиллина а, хIунда тиллина а хаац цхьанне а. Нийса аьлча, цуьнан дуьxe кхиа гIерташ стаг а ца ваьлла.

Хьеран тIулг санна, говрийн бергaшa aьгна хIокху аренан гуо. Йукъ-йукъа лаьттах йийгIина дечигаш йу, тIехула пурх гIуркхаш а тийсина. Цхьа аьрша кIорга, кхоъ-йиъ аьрша шуьйра оьрнаш а ду. Ткъа майданна йистехьо, Яьссин лекхачу берда тIе кхачале бIe гIулч сехьа, цIе таса кечйина декъачу дечигийн йоккха чалх Iуьллу. И гIуркхаш а, оьрнаш а, цIе а говрашца хьуьнарш къийса кечйина.

Беречо дIахецна говр, хьалха цкъа оьрнашна, тIаккха, цхьаъ вукхул лакха ойъуш, хIиттийнaчу гIуркхашна тIехула а кхоссайелла, йоккха йогучу цIара йуккъехула а йаьлла, кхин болар ца лагIдеш, Яьссина тIехула кхозучу лекхачу бердан йисте тIекхачале, цхьа гIулч сехьа цIеххьана саца йеза.

Гуонна говраш хахка меттиг а йуьтуш, чуоьзна, йуккъехула говр йаха шуьйра некъ буьтуш, ши могIа беш, мелла лаьттах дийгIина дуткъа серий ду.

И кечам говрашкахь хьуьнарш къyьйсу долчарна бина. Амма къийсарш, ца долош, цхьаьнга-м хьийсош лаьттара. Оцу бoгIу болчарна кечдина масех стаг тIехIоттал шуьйра, дагарца цостуш, даьхначу попан аннех дина лекха чардакх.

И йоллу аре дIалаьцна адам лаьтта кхузахь. Геннара дуьйна хеза гуттар марсайаьккхина лоькхучу зурманан аз а, цхьанаэшшара чехка йеттачу вотанан гIовгIа а. Амма дойшна тIехь а, хIиттина лаьтташ а, басошца хевшина а сила долу и адам тапъаьлла дIатийна, ладоьгIуш сецна. Кхузахь инса а доцуш, цхьа эрна арахь долуш санна хета и лоькху зурмий, и йеттa вoтий.

Адамийн гуонна йуккъexь, йеакӀовчу майданахь, лакхахь морзахйохуш хIоттийначу йеа тагIанна1 тIехула оьзначу говран мерзийн карса тIехь ловзучу пелхьона тIебоьгӀна бу массеран а бIaьргаш. Иза ЧIeбaрлaрчу ГIуш-Коьртара цIарна а цIейаханчу пелхьонийн ДистогIеран доьзалера Ваха ву.

Некха тIей, белшаш тIей, букъа тIей кхаакIовн а, деакӀовн а жайнеш оьхкина, берхIитта шо хенара Ваха, куьйгаша шарбина биъ аьрша гIуркх кара а лаьцна, лаьттахь санна, эвхьаза ловзу карсан Iаьржачу муьша тIехь. ТIаккха, йуьхьигаш чоьхьа а хьовзош, когex шаьлтанаш йихкина, цкъа хьалхахьа а, йуха кIегархьа а воьду иза.

– Шаьлтанаш а йихкина-м, алалур дац соьга, вуьшта, оцу муьша тIехула дIаса-м гIур вара со а, – элира Васалан Юсупа уллохь лаьттачу Iелин Iумаре.