Тамырсыз көлеңке

І-Бөлім: Бәйтерексіз Үй

«Кейде бір ауылдың тым-тырыс кешінен бір шырқыраған үн шығады. Сол үн – басқа елдің жұлдызсыз түндеріне жетіп, үнсіз жүректерді оятады.»

Жер тыныш. Бірақ бұл тыныштық Әлиханның жанын мазалаған ішкі дауылды өшіре алмады. Эгей теңізінің көмескі тартқан жағалауында орналасқан, адам баласы ұмытқандай көрінетін бір ауыл – оның балалық сахнасы болды. Әр үйдің қабырғаларына сіңген ескі темекі иісі, ескі радиолардан кешкілік естілетін сарнаған үн, терезеден түскен айдың жарығынан қорыққандай қалтыраған перделер – бәрі оның жадысында өшпестей орын алған.

Бұл ауыл – оның балалық шағының көркем де қайғылы театры. Ал Әлихан – сол сахнаның басты кейіпкері емес, кейде үнсіз бақылаушысы еді. Ол сол сахнада әжесі Гүлсімнің шексіз билігімен, атасы Шаймерденнің сырт көзге жұмсақ, бірақ көлеңкелі махаббатымен өсті. Тұңғыш немере ретінде бүкіл ауылдың үмітін арқалап, ерекше махаббатқа бөленді. Алайда бұл әлемде ешқандай махаббат мәңгі қалмайды, ешбір көзжұмбайлық бала болып қала алмайды.

Әлихан бес жасында ойыншықтармен емес, атасының өткен өмірінің қараңғылығымен ойнауға мәжбүр болды. Атасының шертетін сырлары – заңнан тыс істер, шекара асырып әкелінген тауарлар, түн ішінде сыбырмен айтылатын үрейлі әңгімелер – оның балалық түстерін тұншықтырып тастайтын. Бірақ бала жүрек мұны сезбейтін. Оның әлемінде бір ғана ақиқат бар еді: не қаласа – орындалады. Ойыншық керек пе – табылатын. Бақша керек пе – салынып берілетін. Әлем соның ермегі үшін құрылғандай сезілетін. Ол өзі үшін ойластырылған ертегіде өмір сүріп жатқандай еді.

Алайда бұл ертегі шынайы өмірдің өткір шындықтарымен түйіскенде бәрі өзгерді. Әмір дүниеге келгенде – Әлиханның бейқам әлемі теңселіп, орны ауысты. Көп баладай ол қызғанышпен өртенбеді. Қайта, толқыды. Енді оған бірге тауға шығатын, көктемде шөп жинауға көмектесетін, бұлақ бойында жалаңаяқ шапқылайтын бауыр пайда болғандай болды. Оған дос, серік керек еді – және Әмір сол сағыныштың жауабына айналды.

Алайда бұл әңгіме жалғыз Әлихандікі емес. Бұл оның анасы Сәуленің де, әкесі Нұрланның да, бүкіл үйдің – бүкіл тағдырдың – баяны болатын. Сәуле – тағдыры тікенекті, үміті езіліп қалған бір әйел. Ол – грек жерінен көшіп келген отбасынан шыққан, жеті балалы, кедейліктің қамытын ерте киген, тағдырына көндіккен қыз. Он үш жасында тұрмысқа шықты – сүймеген адамға. Оның жүрегінде басқа жанның иісі бар еді, бірақ шешесі: «Ол жақта аш қалмассың», – деп, оны бөтен үйге шығарып салды. Бұл – қоштасу емес, мәжбүрлік еді.

Ал Нұрлан – отбасындағы жалғыз ұл. Анасының ерке ұлы. Бірақ мектепте оқуы нашар, бесінші сыныптан кейін оқудан шығарылған. Ақылы баяу дамыған, өмір жолын шатыстырып алған жан. Оның еркіндігі жоқ, арманы көмескі, жауапкершілігі әлсіз. Бірақ бір жанды шексіз сүйеді – анасы Гүлсім.

Ал Шаймерден – өткеннің көлеңкесінен шыққан кісі. Қараңғы жолдарға аяғын басқанымен, кейін жүрегін жарыққа бұрған. Жетімге қамқор, жоқ-жітікке шапағатты, дұғасы көмейінде тұншыққан бір шал. Өткен өмірі жайлы сұрасаң, терең күрсініп, көзін жұматын.

Сәуленің жүктілігі – ауыр жол. Бірнеше мәрте түсік, ұзақ жылдар бойы зарыға күтулер, иықтан иыққа өткен дуалар, қоңыз ішілген түндер, ата-баба кесенелерінде жасалған жалбарыныстар – осының бәрі Әлиханның дүниеге келуімен ақталды. Ол бала – жалғыз ғана сәбидің емес, бүтін бір әулеттің дұғасынан туған сәуле еді.